Wielojęzyczność wpływa na nasze mówienie i myślenie; książka o zaletach nauki języków obcych

Przypomniana na wstępie książki starotestamentowa historia wieży Babel pokazuje, w jaki sposób język może być narzędziem zarówno włączania, jak i wykluczania, jak może ułatwiać komunikację lub ją utrudniać.

Marian w "Potędze języka" pisze o tym, jakie korzyści wielojęzyczność niesie zarówno jednostce, jak i całym społeczeństwom. "Dzięki kontaktom z wieloma różnymi językami nabywamy umiejętności potrzebnych do tego, aby likwidować narastające podziały społeczne i tworzyć rozwiązania pojawiające się na horyzoncie problemów o skali globalnej. Jeśli potrafimy docenić bezpośrednio użyteczność i piękno innego języka oraz światopoglądu, to zgodzimy się chyba, że tym samym rzadziej będziemy popadać w fanatyzm czy demonizować różniących się od nas ludzi" – oceniła.

Jej zdaniem każda osoba świadoma potęgi języka "będzie się miała na baczności, ilekroć ktoś podejmie próbę manipulowania nią za pomocą słów, niezależnie od tego, czy będą to politycy, reklamodawcy, prawnicy, współpracownicy, czy członkowie rodziny". Autorka przedstawiła wyniki badań przeprowadzonych na całym świecie na temat konsekwencji nauki obcego języka. Wynika z nich m.in., że u osób starszych wielojęzyczność ma opóźnić o cztery do sześciu lat chorobę Alzheimera oraz inne rodzaje demencji, zwiększając rezerwy poznawcze. U dzieci zaś nauka drugiego języka oznacza znacznie wcześniejsze uświadomienie sobie arbitralności etykiet językowych. Ponadto posługiwanie się więcej niż jednym językiem pozwala ludziom lepiej wykonywać zadania powiązane z funkcjami wykonawczymi mózgu, dzięki czemu potrafią oni lepiej skupić się na tym, co istotne, oraz ignorować to, co nieistotne.

Okazuje się, że jeśli znamy kilka języków, to wyraźniej dostrzegamy także powiązania między elementami rzeczywistości w innym wypadku niedostrzegalne, co skutkuje lepszymi wynikami w zadaniach wymagających kreatywności i nieszablonowego myślenia. "Gdy posługujemy się językiem nieojczystym, rośnie prawdopodobieństwo podejmowania przez nas bardziej logicznych i korzystniejszych społecznie decyzji" – czytamy w książce.

Badaczka zaznaczyła, że nawet jeśli sobie tego nie uświadamiamy, nasze umysły cały czas wykorzystują wiele różnych kodów – matematyki, muzyki, języków mówionych lub migowych. "Ludzki mózg jest zdolny pomieścić wiele takich form komunikacji, a kiedy je sobie przyswajamy, stają się furtkami prowadzącymi do nowej wiedzy i doświadczeń. Zaczynamy postrzegać świat inaczej niż dotąd, a w rezultacie nasze mózgi ulegają transformacji" – czytamy.

Marian podkreśliła, że wiele osób wciąż nie dostrzega korzyści płynących z nauki języków obcych. Osoby wielojęzyczne, zmieniając język, często stają się nieco odmiennymi wersjami samych siebie. I jako przykład podała... samą siebie. "Gdy mówię po angielsku, bardziej prawdopodobne jest, że będę dla rozmówcy przede wszystkim naukowczynią i panią profesor. Gdy przejdę na rumuński, na plan pierwszy wysuną się zapewne aspekty mojej osoby dotyczące relacji z mamą oraz pozostałymi członkami rodziny. Niektóre elementy mojej tożsamości obecne są zaś w każdym znanym mi języku, przede wszystkim to, że cały czas czegoś się uczę. Zauważyłam również u siebie odmienne poziomy tolerancji dla takich czy innych zachowań w różnych językach. Gdy mówię po angielsku, bezpodstawną pewność siebie i arogancję uważam za bardziej odstręczające, niż kiedy mówię po rumuńsku, pewnie dlatego, że w tym języku dorastałam i nie potrafiłam ocenić kompetencji własnej oraz innych ani tego, czy czyjaś pewność siebie jest aby uzasadniona, zwłaszcza w przypadku dorosłych" - wyjaśniła.

Jej zdaniem to, w co wierzymy, jak głosujemy, co lubimy i kim jesteśmy, podlega wpływom języka, którym się posługujemy. Jak wyjaśniła, "jest tak dlatego, że każdy język jest powiązany z nieco innym zbiorem doświadczeń, wspomnień, emocji oraz znaczeń, ich dostępność różni się zaś w zależności od języka". "W rezultacie w zależności od języka, którym się posługujemy, na pierwszy plan wysuwają się odmienne aspekty naszej tożsamości" - dodała.

W książce badaczka podkreśliła, że język nie tylko wpływa na tożsamość jednostki, lecz także kształtuje poczucie narodowości wszystkich jego użytkowników. "Język jest nośnikiem i przekaźnikiem kultury, folkloru, wierzeń, wartości, historii i tożsamości grupowej. Dlatego też niejednokrotnie w dziejach społecznościom i całym narodom utrudniano posługiwanie się ich ojczystym językiem lub nawet zabraniano mówienia w tym języku, narzucając im inny" - czytamy. Zaznaczyła także, że wielojęzyczność może do pewnego stopnia chronić przed manipulacją językową.

Jej zdaniem język odgrywa w polityce i reklamie tak kolosalną rolę, że ta sama osoba może mieć różne przekonania polityczne, zależnie od tego, którym językiem posługuje się w danej chwili. "Kiedy osoby wielojęzyczne przechodzą z jednego języka na inny, często uzyskują odmienne wyniki w skali odzwierciedlającej spektrum poglądów politycznych od konserwatyzmu do liberalizmu. Tym samym, zależnie od języka, mogą zajmować inne stanowisko w sprawach polityki, co może wpływać nie tylko na to, na kogo głosują, ale także na ich zachowania konsumenckie oraz szersze relacje społeczne" - wskazała.

Dlatego też Marian zachęca rodziców, aby swoje dzieci od początku przygotowywali do wielojęzyczności oraz zachęcali do kontaktów z dziećmi mówiącymi innymi niż one językami. "Warto zadbać (...) o wielojęzyczne środowisko dla naszych dzieci. Nawet jeśli nie osiągną biegłości w co najmniej dwóch językach, będzie to dla nich ubogacające doświadczenie, które może przynieść im długofalowe korzyści" - zaznaczyła. "Nigdy nie jest za wcześnie ani za późno na naukę innego języka i może nam to sprawić mnóstwo frajdy" - dodała.

Dr Viorica Marian jest profesorką psychologii oraz nauk o komunikacji na Northwestern University. Od 2000 r. kieruje tam Pracownią Badań nad Dwujęzycznością i Badań Psycholingwistycznych. Zna język rumuński (ojczysty) i rosyjski (drugi język), włada też biegle angielskim. Prowadziła wieloletnie badania dotyczące różnych języków, w tym amerykańskiego języka migowego, japońskiego, kantońskiego, mandaryńskiego, polskiego czy ukraińskiego. Prócz publikacji prac naukowych pisała także dla takich tytułów jak: "Scientific American", "Psychology Today".

Książka "Potęga języka. Jak kody, którymi posługujemy się w myśleniu, mówieniu i życiu zmieniają nasze umysły" ukazała się w tłumaczeniu Aleksandra Gomoli nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego Bo.wiem.

Anna Kruszyńska (PAP)

akr/ miś/